Lęk przed ciemnością – strach, lęk czy lęk rozwojowy?

Przeczytanie artykułu zajmuje 3 – 5 minut.

Lęk, strach, przerażenie, obawa – takie emocje i stany pewnie zna większość z nas. Czasami potrafimy dokładnie powiedzieć czego się boimy (np. pająki, wysokość, egzamin), a czasami czujemy w nas napięcie i martwimy się czymś. Dlatego dzisiaj porozmawiamy o tym, czym jest lęk i strach, a także przyjrzymy się lękom rozwojowym, które towarzyszą dzieciom od najmłodszych lat.

Lęk, a strach – synonimy?

Choć na co dzień często używamy te słowa wymiennie to tak naprawdę oznaczają one co innego. Na przykład wyobraźmy sobie dwie sytuacje:

1. Jest piękny dzień i idziemy na spacer w góry. Nagle na naszej drodze pojawia się ogromna niedźwiedzica ze swoim młodym. Zatrzymuje się przed nami, patrzy na nas i zaczyna się kierować w naszą stronę. Wtedy to co czujemy to właśnie strach.

2. Mamy jechać na weekend w góry. W czasie przygotowań sprawdzamy trasę, pogodę i nagle znajdujemy artykuł o tym, jak niedźwiedź zaatakował turystów. Dodatkowo w górach może spaść lawina, albo można spaść w przepaść. To co odczuwamy w związku z tymi informacjami to lęk.

Strach jest jedną z emocji podstawowych, a w rozwoju pojawia się około 5 miesiąca życia dziecka. Pełni on rolę adaptacyjną ponieważ informuje nas o tym, co jest dla nas niebezpieczne i przed czym należy uciekać lub z czym walczyć. Jest to stan silnego napięcia spowodowanego konkretnym zagrożeniem. Kiedy doświadczamy tego zagrożenia w naszym ciele zachodzą rożne zmiany – tworzące reakcję strachu. W ramach tej reakcji wyróżniamy:
– komponent fizjologiczny – zmiany w ciele jak przyspieszenie tempa pracy serca, zwężenie źrenic, wydzielanie adrenaliny
– komponent poznawczy – nasze przekonania i oczekiwania względem zagrożenia, myśli czy sobie poradzimy czy nie
– komponent emocjonalny – uczucie przerażenia, obawy, paniki
– komponent behawioralny – ucieczka lub walka 

Natomiast nie w każdej sytuacji ta reakcja strachu będzie identyczna. Czasami będzie się składała z 1 komponentu, a czasami ze wszystkich. Natomiast lęk, tak jak w drugiej sytuacji, to nasze odczucie będące ostrzeżeniem przed potencjalnym zagrożeniem. To niebezpieczeństwo może być prawdziwe (rzeczywiście możemy spotkać niedźwiedzia), ale w obecnej sytuacji jest subiektywne i irracjonalne (bo czujemy lęk w domu, a nie w górach). Lęk powstaje w naszej wyobraźni i jest reakcją napięcia, wyczekiwania na niebezpieczeństwo bez obecności obiektu zagrożenia.

Czego boją się dzieci?

Lęki rozwojowe, czyli stany napięcia i obaw dziecka, są czymś charakterystycznym i typowym dla danego okresu rozwojowego dzieci. Najczęściej mijają one same, choć mimo to nie należy ich lekceważyć czy wyśmiewać. Dziecko ma prawo się czegoś bać i należy z nim o tym rozmawiać, a nie bagatelizować. W zależności od okresu rozwoju wyróżniamy następujące rodzaje lęków:

– okres niemowlęctwa – do 6 miesiąca życia dominują lęki związane z silnymi bodźcami, np. ostre światło, szybki ruch, głośny dźwięk
– okres poniemowlęcy – w okolicach 7,8 miesiąca pojawia się lęk separacyjny i lęk przed obcymi i trwa do ok. 3 lat (15 – 18 miesiąc szczególne nasilenie)
– średnie dzieciństwo –  lęki przed ciemnością, zwierzętami, insektami, wytworami wyobraźni, klęskami żywiołowymi, porwaniem, utratą rodzica
– wiek szkolny – lęk przed oceną ze strony innych (porażką), lęk przed szkołą
– adolescencja (dorastanie) – lęk przed odrzuceniem, ośmieszeniem, lęki społeczne

Co robić, kiedy dziecko się boi?

Kluczowe to postarać się zlokalizować i zrozumieć lęk. W sytuacjach trudnych dla dziecka należy być przy nim, wspierać go i wspólnie uczestniczyć w przeżywaniu tych sytuacji. “Jestem tutaj z Tobą”, “Rozumiem, że się boisz”, “Rozumiem, że to dla Ciebie trudne” – powinno być obecne w naszych rozmowach zamiast “Nie bój się” czy “Nie masz się czego bać”. Pamiętajmy – lęk jest naszym SUBIEKTYWNYM odczuciem, co oznacza, że może Ty dorosły nie boisz się ciemności, ale rozmowy z szefem już tak, natomiast Twoje dziecko “ma gdzieś” Twoją rozmowę, ale nie potrafi poradzić sobie z ciemnością.

Warto pracować wspólnie nad radzeniem sobie z lękami, można to robić w czasie rozmowy, albo poprzez czytanie bajek odwołujących się do podobnych trudności. Takim przykładem może być książka Rabbit&Friends “Miś i Ciemność”.

“Miś i Ciemność  – czy ta przyjaźń jest możliwa?”

Książka ta opowiada o przygodach Misia, który bał się ciemności. Pewnego dnia Miś decyduje się zrobić prezent dla mamy, ale zanim zauważa – to robi się wokół niego ciemno. Miś czuje niepokój, jest spięty, martwi się i chce jak najszybciej znaleźć się w ramionach mamy. Z pomocą przychodzi mu nikt inny jak ciemność – z którą ostatecznie Miś się zaprzyjaźnia. 

Książka “Miś i Ciemność” to pozycja dotycząca jednego z najczęstszych lęków u dzieci – lęku przed ciemnością. Historia opowiedziana z perspektywy przerażonego misia jest bliższa dziecku, które doświadcza podobnych emocji. Dziecko uczy się wraz z misiem, jak sobie radzić z lękiem i ma możliwość doświadczenia tych emocji w sposób bezpieczny. To oznacza, że rozumie co czuje miś, widzi go w tej sytuacji – ale ma możliwość zachować bezpieczny dystans. Książka ta jest dobrą lekturą do aktywnego czytania wraz z rodzicem, a następnie prowadzenia rozmowy. Dodatkowo Rabbit&Friends oferuje lampkę nocną identyczną jak miś w książce, która może nocą rozświetlać pokój dziecka. A co więcej – lampka w kształcie dzielnego misia, który zaprzyjaźnił się z ciemnością może pomóc naszemu dziecku w próbie pokonywania własnego lęku. Bo dzielny miś – jest obok 😉

Więcej o książce przeczytasz tutaj: https://psychotki.pl/index.php/2021/09/04/ksiazka-mis-i-ciemnosc-rabbitfriends/