Zespół Aspergera – jakie niesie ze sobą trudności?

Przeczytanie tego artykułu zajmuje od 4 do 6 minut.

Zespół Aspergera  należy do całościowych zaburzeń rozwoju, inaczej nazywanych także zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Słowo „całościowe” oznacza,
że trudności nie dotyczą jednej kompetencji, ale wielu umiejętności, przez co mają wpływ na całościowe funkcjonowanie człowieka. U osób z ZA występują problemy w sferze funkcjonowania społecznego, komunikacji, a także sztywne wzorce zainteresowań i aktywności.

Jakich trudności doświadczają osoby z ZA?

• Sfera społeczna

Trudności w funkcjonowaniu społecznym w znacznej mierze związane są
z nieprawidłowościami występującymi w obszarze języka i komunikacji. Deficyty pojawiają się w zakresie rozumienia sytuacji społecznych, odczytywania intencji, uczuć i motywów działania innych osób. Utrudnione jest rozpoznawanie stanów emocjonalnych poprzez mimikę i gesty. Występują problemy z inicjowaniem i podtrzymywaniem rozmowy, nawiązywaniem satysfakcjonujących relacji społecznych.

Jak to wygląda w praktyce? Przykładowo, osoba z ZA może nie zauważać sygnałów werbalnych/pozawerbalnych sugerujących, że jej rozmówca chciałby zakończyć rozmowę
lub nie jest zainteresowany danym tematem. Zachowuje się tak samo w stosunku do różnych osób i w różnych sytuacjach społecznych (np. równie formalnie zwraca się do dyrektora szkoły, jak i rówieśników). Ze względu na trudności w rozumieniu np. sarkazmu czy młodzieżowego slangu może mieć problemy z integracją w grupie rówieśników.

• Język i komunikacja

U osób z ZA nie występuje opóźnienie rozwoju mowy, jednak pojawiają się problemy
z używaniem języka w kontekście społecznym np. podczas interakcji z innymi osobami. Przejawia się to m.in. w używaniu zwrotów językowych nieadekwatnych do sytuacji. Występują także trudności z rozpoznawaniem różnych znaczeń tego samego słowa, rozumieniem
i stosowaniem przenośni, przysłów czy żartów, które interpretowane są w sposób dosłowny
lub pozostają niezrozumiane.  W sferze komunikacji mogą wystąpić także problemy dotyczące rytmu oraz odpowiedniej intonacji mowy (tzw. prozodia języka). Osoby z ZA mają zatem trudności w używaniu języka mówionego i gestów, co przekłada się na umiejętności komunikacyjne i społeczne.

• Sztywne wzorce zainteresowań i aktywności

Problemy w tym obszarze dotyczą występowania nasilonych, czasami dziwacznych zainteresowań danym tematem lub/ i sztywnych wzorców aktywności przejawiających się powtarzającymi zachowaniami lub rytuałami.  Osoby z ZA często kierują rozmowy na ulubiony temat, są przywiązane do przedmiotów z nim związanych, co utrudnia poznawanie świata
i kształtowanie relacji z rówieśnikami. Mogą mieć trudności w adaptowaniu się do zmian
w planie dnia lub doświadczać frustracji, gdy niemożliwe jest wykonanie danego rytuału.

Diagnoza

ZA najczęściej diagnozowany jest między 8 a 11 r.ż. Ze względu na wzrastające wymagania społeczne w okresie nauki szkolnej, objawy zaburzenia stają się bardziej widoczne, choć mogły występować już wcześniej. Ze względu na pozostawanie w normie zdolności intelektualnych oraz brak istotnego opóźnienia w rozwoju mowy trudno jest postawić wczesną diagnozę,
a problemy dziecka często pozostają niezauważone.

Czym Zespół Aspergera różni się od autyzmu?

Zarówno ZA, jak i autyzm zaliczają się do zaburzeń ze spektrum autystycznego.
W przeciwieństwie do autyzmu, w zespole Aspergera nie występuje opóźniony rozwój mowy,
w normie pozostają także zdolności intelektualne i samoobsługowe właściwe dla wieku. Oba zaburzenia mają jednak wiele cech wspólnych, które utrudniają jednoznaczne postawienie diagnozy. Ze względu na to specjaliści coraz częściej posługują się określeniem „zaburzenia
ze spektrum autyzmu”, a w klasyfikacji DSM-V zrezygnowano z wyróżnienia Zespołu Aspergera jako osobnej jednostki diagnostycznej.

Podsumowanie

Przede wszystkim należy pamiętać, że nie ma dwóch takich samych osób z ZA. Mimo,
iż trudności występują w konkretnych obszarach, różny jest stopień ich nasilenia, a przez to poziom funkcjonowania. Choć ZA to nie choroba, z której można się wyleczyć, wiele osób prowadzi udane życie, angażuje się towarzysko, zakłada rodziny, pracuje. Najważniejsze jest wczesne postawienie diagnozy i rozpoczęcie terapii, która daje szansę wyrównania obszarów,
w których występują deficyty, a także może zapobiec pojawianiu się wtórnych zaburzeń takich jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Na podstawie:

Bryńska, A. (2011). Deficyty komunikacyjne w zespole Aspergera. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 11(1), 46-50.

Bryńska, A. (2011). Miejsce zespołu Aspergera w grupie całościowych zaburzeń rozwoju: kontinuum czy spektrum zaburzeń autystycznych? Psychiatria Polska, 45(5), 749-758.

Butcher J.N., Hooley J.M., Mineka S. (2017). Psychologia zaburzeń. Sopot: GWP.

Sławińska, A. (2014). Zespół Aspergera u osób dorosłych–zbieżność z innymi zaburzeniami, zaburzenia współwystępujące
i problemy towarzyszące. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 14(4), 304-307.