Migawki o Języku i Kulturze Głuchych

Przeczytanie artykułu zajmuje od 2 do 4 minut

W ostatnim tygodniu września na świecie obchodzony jest Międzynarodowy Tydzień Głuchych. W Polsce problem niedosłuchu dotyczy ponad 6 mln osób. Niemal 900 tys. osób w naszym kraju ma poważny uszczerbek słuchu. Co szóste dziecko w wieku szkolnym ma problemy ze słuchem. Największą polską organizacją osób niesłyszących, zrzeszającą około 100 tys. członków, jest Polski Związek Głuchych. Szacuje się, że liczba osób głuchych może się wahać od 45 tys. do 50 tys.

Formowanie się społeczności zrzeszających osoby głuche nie jest niczym nowym. Utrata słuchu związana jest z utrudnioną komunikacją, a także trudnościami w życiu społecznym. Niemożność porozumiewania się i uczestniczeniu w życiu społecznym i kulturalnym tworzonym przez osoby bez wady słuchu spowodowała, że głusi na przestrzeni lat wytworzyli własną kulturę i język – Kulturę i Język Głuchych.  Nie wszyscy głusi utożsamiają się z tą kulturą, jednak ci, którzy to robią używają szczególnego zapisu „Głuchy” (nie „głuchoniemy” – słowo to w kulturze Głuchych może być uznane za obraźliwe, gdyż implikuje niemożność porozumiewania się i posługiwania językiem).  Dlatego też istnieją dwie grupy osób niesłyszących: Głusi (pisane przez duże „G”) są członkami społeczności Głuchych, która wytworzyła własną kulturę i język, odrębną od kultury słyszących. Druga grupa to osoby głuche (pisane przez małe „g”), które nie utożsamiają się z mniejszością kulturową. Z tego powodu często stosuje się zapis „g/Głuchy”, tak by uznać i nie urazić żadnej z grup.

Jak każda kultura Głusi posiadają własny naturalny język mniejszościowy (język migowy, Polski Język Migowy) wytworzony historycznie, który nie jest dosłownym przełożeniem języka polskiego na język migowy, ale składa się z własnej gramatyki, a także zawiera znaki nieprzetłumaczalne na język polski.  Różni się też w różnych częściach kraju. Polski Język Migowy jest językiem wizualno – przestrzennym. Mimika i mowa ciała w języku migowym nie tylko są sposobem na wyrażenie emocji ale także elementem gramatyki! W ten sposób g/Głusi wyrażają intonację, w mimice i ruchach ciała. Właśnie ten specyficzny język stanowi trzon Kultury Głuchych. Co ważne, Głusi często nie postrzegają braku słuchu jako ułomności czy niepełnosprawności. Chcą być traktowani jako mniejszość kulturowa (jednak oficjalnie nie jest ona uznana).

Przez wiele lat g/Głusi napotykali i wciąż napotykają na bariery komunikacyjne, społeczne (negatywne postawy oraz przesądy w stosunku do osób niepełnosprawnych, które powodują ograniczenie ich uczestnictwa w życiu społecznym, aktywności i pełnienia różnych ról oraz zawodów), bariery kulturowe (ograniczony dostęp do kultury i mediów), a także bariery edukacyjne (proces dydaktyczny tradycyjnej szkoły i niedostosowanie warunków do potrzeb niesłyszących). Uprzedzenia do g/Głuchych (a także do osób z innymi niepełnosprawnościami) wywodzą się z czynników poznawczych i czynników społeczno – kulturowych. Osoby te są często postrzegane jako bierne, niezaradne, roszczeniowe, o zbyt niskich kompetencjach, potrzebujące pomocy, a przede wszystkim jako inne. Takie stereotypowe postrzeganie człowieka g/Głuchego wpływa na przekonanie, że niepełnosprawność w zakresie braku słuchu wpływa na sprawność w innych sferach, chociaż taki człowiek może być w innych aspektach bardziej sprawny niż osoba bez wady słuchu.

W odniesieniu do uprzedzeń wobec g/Głuchych można wyszczególnić dwa pojęcia: audyzm i paternalizm. Pierwsze z nich to stosunek osób słyszących do g/Głuchych polegający na narzucaniu g/Głuchym fonocentrycznych poglądów. Audyzm jest poglądem opartym na założeniu, że umiejętność mówienia i słuchania jest dla człowieka niezbędna, a język migowy jest bezwartościowy i szkodliwy. Stosunek ten wpływa na kształtowanie kultury i przestrzeni przez słyszących i dla słyszących, nie uwzględniając potrzeb niesłyszących. Może powodować także uprzedzenia takie jak: głusi są mniej inteligentni, nie mogą stworzyć normalnej rodziny, potrzebują specjalnej opieki. Drugim pojęciem wiążącym się z tym jest paternalizm, czyli kontrolowanie, a także ochranianie i kierowanie niektórych jednostek lub grup społecznych przez inne jednostki lub grupy, ponieważ nie są one wystarczająco kompetentne do kierowania własnym postępowaniem.

Chcemy, byście zapamiętali, że bez względu na to, czy ktoś mówi czy nie, czy słyszy albo nie, jest tak samo wartościowym człowiekiem, może decydować o własnym życiu sam i rozwijać się w kierunku, w którym ma ochotę. Nie bez powodu międzynarodowym znakiem społeczności osób Głuchych jest ILY – I LOVE YOU. Znak ten pokazuje, że wszyscy jesteśmy równi i tak samo wartościowi, bez wzgledu na to, kim jesteśmy.

Grafika:
“I love you” by Ovidiu Murzea©