Samobójstwo – epidemia naszych czasów

Przeczytanie tego artykułu zajmuje od 2 do 5 minut.

Ostatnie stulecie charakteryzuje niepokojący wzrost liczby samobójstw we wszystkich krajach świata. Ze względu na skalę zjawiska bywa on nazywany epidemią. Można zatem powiedzieć, że samobójstwo to temat, który dotyczy nas wszystkich. Nigdy nie wiemy, kiedy ktoś z nas czy naszych bliskich będzie potrzebował pomocy. A każdy może pomóc, bo czasem mały gest ma wielkie znaczenie.

Kiedy myśli zamieniają się w czyny

Decyzja o samobójstwie to często długa droga rozmyślań i wątpliwości. Jak wiecie z naszego postu o mitach na temat samobójstw (Jeśli jeszcze nie czytaliście – link tutaj cutt.ly/tfNfL8P) osoby o skłonnościach samobójczych nie zawsze są całkowicie zdecydowane, żeby umrzeć. Wielokrotnie towarzyszy im ambiwalencja i szereg wątpliwości, a próba dokonania samobójstwa może być formą wołania o pomoc. Dlatego tak ważne jest czy ktoś usłyszy to wołanie na czas.

Samobójstwo nie jedno ma imię

Zgodnie z definicją E. Durkheim, samobójstwo to „każdy przypadek śmierci, który bezpośrednio lub pośrednio wynika z działania ofiary, która wiedziała, że da ono taki rezultat” (Durkheim, 2006).

Ze względu na efekt możemy wyróżnić próby samobójcze (kiedy działanie nie zakończyło się śmiercią) oraz samobójstwa dokonane (kiedy skutkiem jest śmierć). Te dwa terminy nie oddają jednak rozpiętości zjawiska zachowań suicydalnych, do których zaliczyć można również groźby samobójcze czy myśli o różnym charakterze (np. rozważania o chęci znalezienia się w innej sytuacji czy tego, że lepiej byłoby się nie urodzić, aż po dotyczące sposobu popełnienia samobójstwa, daty, miejsca). 

Syndrom presuicydalny – czy samobójstwu można zapobiec?

Samobójstwo nie jest czymś nieuniknionym. Dokonanie czynu samobójczego poprzedzają pewne symptomy, które nazywane są syndromem presuicydalnym. Jest to stan psychiczny poprzedzający dokonanie samobójstwa. Stanowi jedno z kryteriów branych pod uwagę przy ocenie ryzyka zagrożenia życia.

Pierwszym elementem syndromu presuicydalnego jest zawężenie. Dotyczy ono postrzegania sytuacji jako zagrażającej, niemożliwej do rozwiązania, na którą nie mamy wpływu. Zawężenie obejmuje także aspekt emocjonalny – świat widziany jest przez “czarne okulary”, człowiek działa pod wpływem pojawiających się negatywnych emocji (lęk. rozpacz). Występuje również zawężenie stosunków z ludźmi, co przejawia się w poczuciu osamotnienia i niezrozumienia oraz zawężenie świata wartości objawiające się zaburzeniem hierarchi wartości, brakiem poczucia sensu życia i własnej wartości. 

Kolejnymi elementami syndromu presuicydalnego są agresja hamowana i autoagresja. Pojawia się napięcie, agresja jest powstrzymywana i zostaje ostatecznie skierowana do wewnątrz, przeciwko sobie. Jej wyrazem może być samobójstwo. Ostatnim elementem są fantazje samobójcze. Warto zaznaczyć, że nie każde rozważania o śmierci oznaczają stan presuicydalny, groźne są przede wszystkim takie, które dotyczą wybierania sposobu popełnienia samobójstwa i szczegółowego planu, jak do tego dojdzie. Wtedy ryzyko zagrożenia życia wzrasta.

Jak rozmawiać z osobą w kryzysie samobójczym?

Osoba, która zastanawia się nad odebraniem sobie życia jest w sytuacji kryzysu. Być może kryzys ten spowodowało jakieś wydarzenie lub ciąg zdarzeń, które ją przerosły. Nie może znaleźć rozwiązania, zaczyna rozważać samobójstwo. Kryzys ten jednak można przezwyciężyć.

Przede wszystkim okażmy swoje zainteresowanie i gotowość wysłuchania. Nie udawajmy, że nie widzimy czyjegoś smutku czy przygnębienia. Pozwólmy osobie na okazywanie emocji bez oceniania jej. Czasami sama obecność i zaoferowanie pomocy np. w znalezieniu odpowiedniego specjalisty, umówieniu na wizytę mogą okazać się zbawienne. Spróbujmy przekonać osobę, że taka konsultacja jest konieczna oraz że istnieją inne rozwiązania trudnej sytuacji (oprócz samobójstwa), ale nie dawajmy rad i naiwnych pocieszeń (np. “wszystko będzie dobrze”, “jakoś się ułoży”). W nagłych sytuacjach kryzysowych dzwońmy pod numer 112.

Na podstawie:

Durkheim E. (2006). Samobójstwo. Warszawa: Wydawnictwo Oficyna Naukowa.

Pilecka, W. (2011). Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży. Perspektywa kliniczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Szymańczak, G., Kozłowska, D., Lishchynskyy, Y., Kopański, Z., Brukwicka, I., Wojciechowska, M. (2012). Psychospołeczne problemy samobójstw. Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue, 1, 20-22.

Waszczuk, J. (2017). Profilaktyka presuicydalna dzieci w wieku wczesnoszkolnym i młodzieży w okresie adolescencji. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. Sectio A, Nauki humanistyczne, społeczne i techniczne, 9(1), 141-159.